Relacj\u0119 \u015brodowiska naturalnego z zabudow\u0105 miejsk\u0105 okre\u015blaj\u0105 zasady tzw. us\u0142ug ekosystemowych. Obejmuj\u0105 one funkcje produkcyjne (wytwarzanie \u017cywno\u015bci, surowc\u00f3w naturalnych, wody), regulacyjne (jako\u015bci mikroklimatu, wp\u0142ywu ekstremalnych zjawisk pogodowych), przestrzeni \u017cyciowej (miejsca bytowania zwierz\u0105t i ro\u015blin, utrzymanie bior\u00f3\u017cnorodno\u015bci) oraz kultury (zaspokojenie potrzeb duchowych) (Daily, 1997).<\/p>\n\n\n\n
Pod wzgl\u0119dem korzy\u015bci ekologicznych uprawy miejskie mo\u017cna podzieli\u0107 wed\u0142ug nast\u0119puj\u0105cej typologii:<\/p>\n\n\n\n
Ka\u017cda forma upraw miejskich mo\u017ce nale\u017ce\u0107 do kilku kategorii jednocze\u015bnie, np. ogr\u00f3d spo\u0142eczno\u015bciowy mo\u017ce by\u0107 prowadzony na terenach podmiejskich, uprawy na dachu mog\u0105 pe\u0142ni\u0107 funkcj\u0119 s\u0142u\u017cebn\u0105.<\/p>\n\n\n\n
Ziele\u0144 w mie\u015bcie pod wzgl\u0119dem ekosystemu musi by\u0107 uk\u0142adem sieciowym. Aby to kontrolowa\u0107 wykorzystane musi zosta\u0107 mapowanie i algorytm wyznaczania obszar\u00f3w konfliktowych, wymagaj\u0105cych zmiany zagospodarowania. Ocenie podlega sie\u0107 ekologiczna \u2013 powi\u0105zanie przestrzenne teren\u00f3w zielonych, wsp\u00f3\u0142praca systemu miejskiego z otoczeniem naturalnym, powi\u0105zanie struktury zabudowy ze struktur\u0105 naturaln\u0105.<\/p>\n\n\n\n
Mapowanie polega na ocenie stanu istniej\u0105cego (stopie\u0144 pokrycia zieleni\u0105 i jej jako\u015b\u0107, intensywno\u015b\u0107 i bior\u00f3\u017cnorodno\u015b\u0107), wyznaczeniu obszar\u00f3w brakuj\u0105cych i wskazanie potencjalnych lokalizacji (ile terenu trzeba zazieleni\u0107, jakie gatunki s\u0105 na terenach i dla jakich najwa\u017cniejsze b\u0119dzie po\u0142\u0105czenie) i ocenie wprowadzanych zmian (koszt uzupe\u0142nienia, ocena zmian w kategoriach: bior\u00f3\u017cnorodno\u015b\u0107, edukacja, dziedzictwo kulturowe, parki, rolnictwo, sport, rowerzy\u015bci, domy prywatne, budynki wielorodzinne, uk\u0142ad komunikacyjny, transport szynowy, przestrzenie komercyjne i przemys\u0142owe) (Hamid & Tan, 2017).<\/p>\n\n\n\n
Obecnie wyst\u0119puje natychmiastowa potrzeba dostosowania miast do ekstremalnie wysokich temperatur, poniewa\u017c powoduj\u0105 one zagro\u017cenie dla zdrowia wielu mieszka\u0144c\u00f3w w bardzo kr\u00f3tkim czasie (jedne z najwi\u0119kszych katastrof miejskich w skali ofiar). Kluczowy jest rozw\u00f3j technologii (g\u0142\u00f3wnie materia\u0142\u00f3w), poprawa funkcjonalno\u015bci zielonych dach\u00f3w, rozw\u00f3j fizyki budowli i fizyki miasta (Jim, 2017).<\/p>\n\n\n\n
Profesor David Orr <\/a>postuluje konieczno\u015b\u0107 dzia\u0142a\u0144 na rzecz pomocy charytatywnej, ochrony dzikiej przyrody i walki o prawa dzieci, co okre\u015bla mianem \u201eheroizmu wy\u017cszego rz\u0119du\u201d. Zgodnie z teori\u0105 \u201einteligencji my\u015blenia ekologicznego\u201d, por\u00f3wnan\u0105 do XVIII wiecznej epoki O\u015bwiecenia, jedynym racjonalnym podej\u015bciem do wykorzystania \u015brodowiska jest wprowadzenie do miast wi\u0119kszej ilo\u015bci przestrzeni teren\u00f3w zielonych ni\u017c centr\u00f3w handlowych, zast\u0105pienie przemys\u0142u rolnego uprawami w ma\u0142ych gospodarstwach, zwi\u0119kszenie liczby niewielkich, ale sprawnie zarz\u0105dzanych miast. Ponadto postuluje popularyzacj\u0119 rozwi\u0105za\u0144 proekologicznych \u2013 korzystania z odnawialnych \u017ar\u00f3de\u0142 energii, ograniczenia transportu samochodowego i zmian\u0119 podej\u015bcia konsumpcyjnego na slow life<\/em>. Orr uwa\u017ca, \u017ce podej\u015bcie to jest zaprzeczeniem obecnego modelu gospodarczego, ale jest niezb\u0119dne dla dobrostanu \u015brodowiska i ludzi (Louv, 2014).<\/p>\n\n\n\n Obecna populacja na Ziemi liczy ok. 7,3 mld ludzi, do roku 2050 ma osi\u0105gn\u0105\u0107 9,7 mld, za\u015b do 2100 \u2013 11,2 mld (UN Department of Economic and Social Affairs , 2015). W perspektywie 30 lat wydajno\u015b\u0107 rolnictwa b\u0119dzie musia\u0142a wzrosn\u0105\u0107 o 50% wzgl\u0119dem 2012 roku w zakresie produkcji \u017cywno\u015bci, pasz i biopaliw (Food and Agriculture Organization of the United Nations , 2017). Jednocze\u015bnie post\u0119puje degradacja grunt\u00f3w rolnych, obecnie szacuje si\u0119, \u017ce 1\/3 gleb jest ju\u017c zdewastowanych. Ka\u017cdego roku wycinanych jest 12-15 mln ha las\u00f3w na kolejne tereny upraw, kt\u00f3re po 2-3 latach s\u0105 ca\u0142kowicie wyja\u0142owione (Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2016). Post\u0119puj\u0105ca deforestacja przyczynia si\u0119 do zmian klimatycznych \u2013 zmniejsza si\u0119 ilo\u015b\u0107 poch\u0142anianego CO2<\/sub> i pogarsza jako\u015b\u0107 cyrkulacji wody w \u015brodowisku. Rolnictwo jest tak\u017ce \u017ar\u00f3d\u0142em emisji prawie 1\/4 gaz\u00f3w cieplarnianych i wykorzystuje oko\u0142o 70% \u015bwiatowych zasob\u00f3w wody pitnej (przemys\u0142 \u2013 20%, gospodarstwa domowe \u2013 10%) (World Economic Forum\u2019s System Initiative on Shaping the Future of Food Security and Agriculture , 2017). W przysz\u0142o\u015bci to w\u0142a\u015bnie dost\u0119p do surowc\u00f3w mo\u017ce by\u0107 g\u0142\u00f3wnym powodem ograniczaj\u0105cym produkcj\u0119 \u017cywno\u015bci. Przyk\u0142adowo do uzyskania 1 kg pszenicy zu\u017cywane jest ok. 1000 l wody, do 1 kg ry\u017cu \u2013 3000 l, za\u015b w przypadku wo\u0142owiny jest to ponad 4300 l. Ponadto do wyprodukowania 1 kcal pochodz\u0105cej z mi\u0119sa wykorzystuje si\u0119 28 kcal paliwa, przy zbo\u017cach jest to tylko 3,3 kcal (Worldwatch Institute, 2004).<\/p>\n\n\n\n Corocznie marnuje si\u0119 1,3 mld ton \u017cywno\u015bci, cho\u0107 prawie 2 mld ludzi cierpi g\u0142\u00f3d lub niedo\u017cywienie. Jednocze\u015bnie tyle samo os\u00f3b ma nadwag\u0119 i od lat 80. liczba to wzros\u0142a o po\u0142ow\u0119. 86% \u015bwiatowych zasob\u00f3w, tak\u017ce \u017cywno\u015bci, zu\u017cywanych jest przez najbogatsze 20% spo\u0142ecze\u0144stwa (World Economic Forum\u2019s System Initiative on Shaping the Future of Food Security and Agriculture , 2017).<\/p>\n\n\n\n Wed\u0142ug raportu \u201eGlobal Risks 2016\u201d zmiany klimatyczne s\u0105 obecnie najbardziej znacz\u0105cym czynnikiem wp\u0142ywaj\u0105cym na dobrostan ludzi, przyczyniaj\u0105c si\u0119 do znacz\u0105co wi\u0119kszej liczby zgon\u00f3w i problem\u00f3w zdrowotnych ni\u017c konflikty zbrojne. Cz\u0119\u015b\u0107 post\u0119puj\u0105cych proces\u00f3w \u015brodowiskowych mo\u017ce powodowa\u0107 nieznane jeszcze skutki.<\/p>\n\n\n\n 16 z 17 najcieplejszych lat z okresu 1880-2016 przypad\u0142o na lata 2001-2016. Od 1980 roku potroi\u0142a si\u0119 cz\u0119stotliwo\u015b\u0107 wyst\u0119powania ekstremalnych zjawisk pogodowych. Je\u015bli zmiany klimatyczne utrzymaj\u0105 si\u0119 na obecnym poziomie, to nieprzewidywalne warunki pogodowe do roku 2050 spowoduj\u0105 wzrost cen jedzenia o 84% (The Intergovernmental Panel on Climate Change, 2018) oraz liczb\u0119 konflikt\u00f3w i niepokoj\u00f3w spo\u0142ecznych skorelowanych z dost\u0119pno\u015bci\u0105 \u017cywno\u015bci. Ju\u017c teraz widoczne s\u0105 zmiany w czasie i d\u0142ugo\u015bci okresu wegetacyjnego uprawianych gatunk\u00f3w (European Environment Agency, 2016). Chocia\u017c na niekt\u00f3rych obszarach warunki wzrostu ro\u015blin ulegaj\u0105 poprawie, to na wi\u0119kszo\u015bci ulegaj\u0105 drastycznemu pogorszeniu lub wr\u0119cz staj\u0105 si\u0119 niemo\u017cliwe. Zmieniaj\u0105 si\u0119 gatunki zamieszkuj\u0105ce dane \u015brodowisko, w tym pojawiaj\u0105 niespotykane dot\u0105d odmiany szkodnik\u00f3w, chwast\u00f3w i nowe choroby. Pod wp\u0142ywem wzrostu temperatury ocean\u00f3w nast\u0119puj\u0105 tak\u017ce migracje zwierz\u0105t wodnych, wyniszczenia morskich ekosystem\u00f3w i lokalne problemy na spo\u0142eczno\u015bci utrzymuj\u0105cych si\u0119 z po\u0142ow\u00f3w ryb (European Environment Agency, 2016). Spadaj\u0105ca bior\u00f3\u017cnorodno\u015b\u0107, zmiany lokalizacji wyst\u0119powania danych populacji oraz pojawianie si\u0119 nowych chor\u00f3b i gatunk\u00f3w zagra\u017caj\u0105cych lokalnym jest widoczne w wi\u0119kszo\u015bci ekosystem\u00f3w. Liczne gatunki zanikaj\u0105 na danym terenie lub ca\u0142kowicie wymieraj\u0105, co najbardziej drastycznie zachodzi w\u015br\u00f3d owad\u00f3w, w tym zapylaj\u0105cych. Stanowi to powa\u017cny problem dla rolnictwa, kt\u00f3re w 70% opiera si\u0119 o gatunki zapylane przez pszczo\u0142y (Greenpeace, 2015).<\/p>\n\n\n\n W 2015 roku w Pary\u017cu podpisano pierwsze mi\u0119dzynarodowe (195 kraj\u00f3w) porozumienie na rzecz ochrony \u015brodowiska naturalnego. Sygnatariusze zobowi\u0105zali si\u0119 do podejmowania dzia\u0142a\u0144 maj\u0105cych na celu utrzymanie \u015bredniego wzrostu temperatury na \u015bwiecie do maksymalnie 2\u00b0C wzgl\u0119dem poziomu epoki preindustrialnej. Do roku 2025 na ochron\u0119 klimatu ma by\u0107 przeznaczanych 100 mld dolar\u00f3w rocznie, p\u00f3\u017aniej radykalno\u015b\u0107 dzia\u0142a\u0144 ma by\u0107 jeszcze zwi\u0119kszona. Mimo to, obecne starania s\u0105 w stanie zatrzyma\u0107 wzrost temperatury na poziomie 2,7\u00b0C-3,7\u00b0C w 2100 roku (World Economic Forum\u2019s System Initiative on Shaping the Future of Food Security and Agriculture , 2017).<\/p>\n\n\n\n Wed\u0142ug danych WWF w ci\u0105gu ostatnich 50 lat u\u017cycie pestycyd\u00f3w i nawoz\u00f3w sztucznych wzros\u0142o 26-krotnie (WWF, 2019). Pozwala to na zwi\u0119kszenie wydajno\u015bci upraw, ale jednocze\u015bnie stanowi zagro\u017cenie dla stanu \u015brodowiska oraz zdrowia producent\u00f3w i konsument\u00f3w. Dawkowane substancje w du\u017cej mierze zanieczyszczaj\u0105 gleby i wody gruntowe oraz szkodz\u0105 organizmom nie b\u0119d\u0105cym szkodnikami. W przypadku niekt\u00f3rych \u015brodk\u00f3w, uwa\u017canych za bezpieczne, z czasem pojawiaj\u0105 si\u0119 badania \u015bwiadcz\u0105ce o niekorzystnym wp\u0142ywie na ludzi i \u015brodowisko (IAASTD, 2009). Cz\u0119\u015b\u0107 stosowanych substancji mo\u017ce powodowa\u0107 niezdatno\u015b\u0107 wody do spo\u017cycia, albo odk\u0142adaj\u0105c si\u0119 w organizmie cz\u0142owieka zaburza\u0107 gospodark\u0119 hormonaln\u0105 i wp\u0142ywa\u0107 na procesy rakotw\u00f3rcze (Deshpande, 2002). Niekorzystny wp\u0142yw na zdrowie konsument\u00f3w maj\u0105 tak\u017ce antybiotyki podawane zwierz\u0119tom, kt\u00f3rych dawkowanie jest w Unii Europejskiej regulowane prawnie od 2006 roku (European Commission, 2005), natomiast w Stanach Zjednoczonych wci\u0105\u017c brakuje odpowiednich norm (Brook & Johnson, 2018).<\/p>\n\n\n\n W przemys\u0142owej skali rolnictwa dominuje model monokulturowy \u2013 na danym obszarze prowadzone s\u0105 uprawy tylko jednej odmiany ro\u015blin. Gatunki dzikie s\u0105 eliminowane jako konkurencyjne, drzewa wycinane, a zbiorniki wodne i nier\u00f3wno\u015bci terenu niwelowane, co powoduje drastyczny spadek bior\u00f3\u017cnorodno\u015bci. Intensyfikacja upraw prowadzi do szybkiego wyja\u0142awiania gleby i erozji grunt\u00f3w (dany gatunek pobiera wod\u0119 i sk\u0142adniki od\u017cywcze tylko na konkretnej g\u0142\u0119boko\u015bci) (Kryk & Malicki, 2010). Lokalne odmiany ro\u015blin i zwierz\u0105t wymieraj\u0105. Zanikaj\u0105 tak\u017ce niekt\u00f3re dawne gatunki uprawne, jako wymagaj\u0105ce wi\u0119kszych nak\u0142ad\u00f3w pracy albo osi\u0105gaj\u0105ce ni\u017csz\u0105 ilo\u015b\u0107 plon\u00f3w. Wiele z nich odnale\u017a\u0107 mo\u017cna jedynie w bankach nasion i ogrodach hobbyst\u00f3w. Do upraw cz\u0119sto wybierane s\u0105 ro\u015bliny modyfikowane genetycznie, o mniejszych wymaganiach piel\u0119gnacyjnych, wi\u0119kszych plonach albo lepszym przystosowaniu do obs\u0142ugi maszynowej. Nasiona ro\u015blin GMO s\u0105 jednak chronione patentami i wymagaj\u0105 corocznego nabywania od producenta, co jest niekorzystne finansowo dla rolnik\u00f3w (Fernandez-Cornejo, et al., 2014).<\/p>\n\n\n\n Obecnie 30% powierzchni Ziemi zajmuje ch\u00f3w zwierz\u0105t gospodarskich, a kolejne 33% produkcja pasz. Jednocze\u015bnie jest to najintensywniej rozwijaj\u0105cy si\u0119 sektor rolnictwa, kt\u00f3rego wydajno\u015b\u0107 opiera si\u0119 na ogromnej koncentracji zwierz\u0105t w jednej hodowli. System ten jest nieetyczny, warunki \u017cycia zwierz\u0105t nie s\u0105 dostosowane do ich potrzeb ani nawet wymaga\u0144 humanitarnych. Hodowle przemys\u0142owe wywieraj\u0105 tak\u017ce niekorzystny wp\u0142yw na \u015brodowisko naturalne (Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2006). Korzy\u015bci ekologiczne zast\u0105pienia produkt\u00f3w odzwierz\u0119cych ro\u015blinnymi s\u0105 kolejnym argumentem za popularyzacj\u0105 upraw miejskich.<\/p>\n\n\n\n Na pocz\u0105tku XIX wieku stopie\u0144 urbanizacji wynosi\u0142 2,4%, w roku 2016 \u2013 54,5%, do roku 2030 szacuje si\u0119, \u017ce przekroczy 60%, za\u015b w perspektywie do roku 2100 osi\u0105gnie poziom 84%. Ponadto w ci\u0105gu najbli\u017cszych 10 lat 41 miast osi\u0105gnie liczb\u0119 mieszka\u0144c\u00f3w powy\u017cej 10 mln (United Nations Department of Economic and Social Affairs , 2016). Zarz\u0105dzanie i wy\u017cywienie rozrastaj\u0105cych si\u0119 miast staje si\u0119 powa\u017cnym zagadnieniem, wymagaj\u0105cym d\u0142ugofalowego i interdyscyplinarnego planowania.<\/p>\n\n\n\n G\u0142\u00f3wny problem stanowi logistyka produkt\u00f3w spo\u017cywczych, ju\u017c teraz bardzo silnie oddzia\u0142ywuj\u0105ca na \u015brodowisko naturalne przez emisj\u0119 zanieczyszcze\u0144 ze \u015brodk\u00f3w transportu zasilanych przez paliwa kopalne i wysoki odsetek \u017cywno\u015bci zniszczonej w trakcie dostawy (Food and Agriculture Organization of the United Nations , 2017). Wiele z dostarczanych warzyw i owoc\u00f3w chronionych jest przez dodatkowe substancje, kt\u00f3re zapobiegaj\u0105 utracie wilgoci oraz poprawiaj\u0105 kolor i po\u0142ysk, ale w wi\u0119kszych st\u0119\u017ceniach s\u0105 niebezpieczne dla zdrowia konsument\u00f3w. Ponadto dostarczane gatunki wybierane s\u0105 pod k\u0105tem \u0142atwo\u015bci transportu (twardo\u015b\u0107, wytrzyma\u0142o\u015b\u0107 sk\u00f3rki), nie walor\u00f3w smakowych i od\u017cywczych.<\/p>\n\n\n\n Wsp\u00f3\u0142czynnik odleg\u0142o\u015bci od miejsca produkcji do spo\u017cycia okre\u015blany jest jako parametr food miles<\/em>.<\/p>\n\n\n\n Powa\u017cny problem stanowi tak\u017ce marnowanie \u017cywno\u015bci. Statystyczny mieszkaniec Polski wyrzuca 52 kg jedzenia rocznie, co stanowi pi\u0105t\u0105 lokat\u0119 w rankingu europejskim (gorzej sytuacja przedstawia si\u0119 w Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii i Niemczech \u2013 do 82 kg rocznie) Wi\u0119kszo\u015b\u0107 wyrzucanych produkt\u00f3w jest dobrej jako\u015bci, ale zosta\u0142a kupiona w zbyt du\u017cej ilo\u015bci wzgl\u0119dem potrzeb (Federacja Polskich Bank\u00f3w \u017bywno\u015bci , 2016).<\/p>\n\n\n\n Niew\u0142a\u015bciwa dystrybucja i marnowanie jedzenia stwarzaj\u0105 problemy na wielu p\u0142aszczyznach. Wyrzucanie produkt\u00f3w zdatnych do spo\u017cycia jest nieetyczne w \u015bwietle danych o liczbie os\u00f3b cierpi\u0105cych g\u0142\u00f3d i niedo\u017cywienie. Skala wyrzucanej \u017cywno\u015bci generuje tak\u017ce gigantyczne straty ekonomiczne. Wed\u0142ug danych ONZ rocznie marnowane jest 1,3 mld ton jedzenia, z czego 88 mln ton wartych 143 mld euro w samej Unii Europejskiej (ReFED, 2015).<\/p>\n\n\n\n Wyrzucanie jedzenia obci\u0105\u017ca tak\u017ce \u015brodowisko naturalne \u2013 marnuje si\u0119 zasoby po\u015bwi\u0119cone na uzyskanie i transport plon\u00f3w oraz generuje si\u0119 odpady, r\u00f3wnie\u017c wymagaj\u0105ce nak\u0142ad\u00f3w energetycznych na odbi\u00f3r i utylizacj\u0119. Ponad po\u0142owa polskich przedsi\u0119biorstw deklaruje, \u017ce efektywna gospodarka odpadami jest dla nich wa\u017cna, zwykle ze wzgl\u0119d\u00f3w \u015brodowiskowych. W najbli\u017cszych latach strategi\u0119 zero waste planuje wprowadzi\u0107 30% \u015brednich i 38% du\u017cych firm (Stena, 2016), (Infuture Institute, 2017).<\/p>\n\n\n\nWsp\u00f3\u0142czesne problemy \u015brodowiska naturalnego<\/a><\/h4>\n\n\n\n
Hodowla<\/h5>\n\n\n\n
Transport<\/h5>\n\n\n\n
Utylizacja<\/h5>\n\n\n\n