Ze wzgl\u0119du na uwarunkowania historyczne ludzie s\u0105 nierozerwalnie z\u0142\u0105czeni ze \u015brodowiskiem naturalnym. Wed\u0142ug tych uwarunkowa\u0144 pierwotne ekosystemy powinny by\u0107 najbardziej doceniane pod k\u0105tem estetyki, ale strach przed nieznanym i trudnym do kontroli \u015brodowiskiem b\u0119dzie przesuwa\u0142 preferencje spo\u0142eczne do coraz mniejszych i bardziej uporz\u0105dkowanych form zieleni miejskiej. Najstarsze miasta o niewielkiej skali, kontrastuj\u0105c z natur\u0105 b\u0119d\u0105c\u0105 \u017ar\u00f3d\u0142em niebezpiecze\u0144stw, stanowi\u0142y miejsca bezpieczne i preferowane do zamieszkania, cho\u0107 wci\u0105\u017c nienaturalne dla cz\u0142owieka. Im dalej post\u0119powa\u0142y procesy urbanizacji, tym bardziej wielkie miasta sta\u0142y si\u0119 powodem wyobcowania, stworzy\u0142y poczucie niebezpiecze\u0144stwa i ludzie zacz\u0119li odczuwa\u0107 rosn\u0105c\u0105 potrzeb\u0119 powrotu do kontaktu ze \u015brodowiskiem (Tan & Jim, 2017).<\/p>\n\n\n\n
Planowe i kompleksowe zazielenianie miast prowadzone jest dopiero od 200 lat, natomiast sama obecno\u015b\u0107 zieleni w \u015brodowisku zabudowanym wyst\u0119powa\u0142a w zasadzie od pocz\u0105tku urbanizacji. Niekt\u00f3re motywacje jej wykorzystania znacz\u0105co zmienia\u0142y si\u0119 na przestrzeni czasu, inne jednak pozostaj\u0105 niezmienne.<\/p>\n\n\n\n
Wyra\u017ane rozr\u00f3\u017cnienie na natur\u0119 i kultur\u0119 (miasta), wynikaj\u0105ce z atawistycznego podej\u015bcia do zabudowa\u0144 jako schronienia przed niebezpiecznym \u015brodowiskiem, skutkuje ca\u0142kowitym oderwaniem urbanistyki od \u015brodowiska naturalnego. Mimo to miasta musz\u0105 by\u0107 dostosowane do uwarunkowa\u0144 lokalnych, w jakich zosta\u0142y wzniesione, a ich mieszka\u0144cy nie mog\u0105 by\u0107 pozbawieni kontaktu z natur\u0105. Jest to konieczne zar\u00f3wno ze wzgl\u0119d\u00f3w utylitarnych i racjonalnych (uprawy dla dostarczenia jedzenia, ziele\u0144 jako miejsce rekreacji i kontakt\u00f3w spo\u0142ecznych), jak i potrzeb estetycznych i duchowych. Ziele\u0144 w mie\u015bcie powinna zatem stanowi\u0107 sprawny element ekosystemu i by\u0107 ekonomicznie uzasadniona, ale jednocze\u015bnie odpowiada\u0107 na spektrum potrzeb ludzkich. (Feng & Tan, 2017)<\/p>\n\n\n\n
Estetyka<\/span> – prawdopodobnie aspekt najbardziej uniwersalny w czasie i przestrzeni, chocia\u017c upodobania stylistyczne form zieleni bardzo si\u0119 zmieniaj\u0105. Jako temat nazwany i analizowany, estetyka zieleni wyst\u0119powa\u0142a tylko w kulturze zachodniej. Od XVIII wieku na podstawie prac artyst\u00f3w i my\u015blicieli, z Kantem na czele, krajobrazowi stawiane by\u0142y wymagania: pi\u0119kno, subtelno\u015b\u0107 i malarsko\u015b\u0107. Pocz\u0105tek kszta\u0142towania zieleni g\u0142\u00f3wnie pod wzgl\u0119dem walor\u00f3w estetycznych wi\u0105za\u0142 si\u0119 z powstaniem barokowych ogrod\u00f3w. Nast\u0119pnym okresem, kt\u00f3ry traktowa\u0142 natur\u0119 jako spos\u00f3b estetyzacji przestrzeni miejskich by\u0142 koniec XIX i pocz\u0105tek XX wieku. Zmiany wprowadzane w urbanistyce w ramach przebudowy Pary\u017ca Haussmana czy przez dzia\u0142ania City Beautiful Movement mia\u0142y udost\u0119pnia\u0107 pi\u0119kno masowym u\u017cytkownikom. Obecnie estetyczne aspekty zieleni miejskiej s\u0105 powszechnie analizowane w \u015brodowiskach akademickich (poszukiwanie obiektywnych wyznacznik\u00f3w pi\u0119kna zieleni). W praktyce urbanistycznej motywacja ta ust\u0119puje bardziej pragmatycznym aspektom \u2013 ekologii, wp\u0142ywom na zdrowie mieszka\u0144c\u00f3w, produkcji jedzenia.<\/p>\n\n\n\n Rekreacja i odpoczynek<\/span> –<\/strong> wyst\u0119puj\u0105cy w zr\u00f3\u017cnicowanej formie, od intensywnej aktywno\u015bci sportowej, przez spokojny ruch i spacery, po ca\u0142kowity relaks. Pocz\u0105tkowo ziele\u0144 miejska i podmiejska by\u0142a g\u0142\u00f3wnie miejscem rozrywki dla bogatych \u2013 ju\u017c w staro\u017cytnym Rzymie wykszta\u0142ci\u0142y si\u0119 prywatne ogrody i lasy do polowa\u0144. W czasach nowo\u017cytnych pionierskim rozwi\u0105zaniem by\u0142a zamiana teren\u00f3w w s\u0105siedztwie mur\u00f3w obronnych na ziele\u0144 rekreacyjn\u0105 przeprowadzona w XVI wieku we w\u0142oskiej Lukce. Z czasem nast\u0119puje rozw\u00f3j i popularyzacja dyscyplin sportowych oraz stopniowe tworzenie dla nich infrastruktury w zieleni, szczeg\u00f3lnie intensywnie post\u0119puj\u0105ce od XIX wieku. Obecnie rekreacyjna forma zieleni w mie\u015bcie cz\u0119sto przypisywana jest terenom rewitalizowanym – jak park High Line na danych torach kolejowych i strumie\u0144 Cheonggyecheon w Seulu na dawnej trasie szybkiego ruchu.<\/p>\n\n\n\n Religia, duchowo\u015b\u0107, symbolika<\/span> \u2013 w wi\u0119kszo\u015bci wierze\u0144 pojawiaj\u0105 si\u0119 symboliczne elementy natury albo gatunki ro\u015blin, \u015bwi\u0119te miejsca w krajobrazie, idee \u015bwi\u0119tego drzewa \u017cycia. W staro\u017cytnej Grecji sadzono konkretne gatunki ro\u015blin ko\u0142o okre\u015blonych \u015bwi\u0105ty\u0144. W islamskiej tradycji wyobra\u017cenie rajskich ogrod\u00f3w kszta\u0142towa\u0142o za\u0142o\u017cenia pa\u0142acowe i uwarunkowa\u0142o powstanie geometrycznej, skomplikowanej ornamentyki. W zakonach chrze\u015bcija\u0144skich ogrody stanowi\u0142y stref\u0119 przej\u015bciow\u0105 mi\u0119dzy sacrum a profanum, by\u0142y miejscem skupienia i kontemplacji. W Azji na podstawie zasad shintoizmu sadzono ca\u0142e lasy dooko\u0142a \u015bwi\u0105ty\u0144, nawet w centrum miasta. Planowanie ogrod\u00f3w chi\u0144skich i japo\u0144skich wywodzi si\u0119 z system\u00f3w religijnych i filozoficznych, relacji ludzi do element\u00f3w naturalnych odzwierciedlaj\u0105cych rzeczywisto\u015b\u0107 transcendentn\u0105 (Feng & Tan, 2017). Historyczne etapy rozwoju sztuki ogrodowej mo\u017cna odczytywa\u0107 jako pr\u00f3b\u0119 przedstawienia przestrzeni rajskiej zgodnie ze zmieniaj\u0105cymi si\u0119 kanonami pi\u0119kna. Nawet wsp\u00f3\u0142cze\u015bnie ogrodnicy pracuj\u0105cy we w\u0142asnych ogrodach okre\u015blaj\u0105 je jako prywatne przyjazne miejsce na ziemi (Salwa, 2016).<\/p>\n\n\n\n Wed\u0142ug etnograf\u00f3w sadzenie ro\u015blin i tworzenie za\u0142o\u017ce\u0144 krajobrazowych dla upami\u0119tnienia os\u00f3b i wydarze\u0144 to przejaw nadziei i \u0142\u0105czno\u015bci z przysz\u0142o\u015bci\u0105. Natura jest doceniana za trwa\u0142o\u015b\u0107 na przestrzeni czasu oraz jednoczesn\u0105 nieustaj\u0105c\u0105 zmienno\u015b\u0107 i wzrost.<\/p>\n\n\n\n Hierarchia spo\u0142eczna i relacje<\/span> – historycznie spos\u00f3b i mo\u017cliwo\u015b\u0107 u\u017cytkowania zieleni warunkowane by\u0142y przez pochodzenie spo\u0142eczne, a formy za\u0142o\u017ce\u0144 naturalnych s\u0142u\u017cy\u0142y celom politycznym. Wielkie za\u0142o\u017cenia ogrodowe podkre\u015bla\u0142y bogactwo w\u0142a\u015bciciela, rz\u0119dy drzew symbolizowa\u0142y dyscyplin\u0119 podw\u0142adnych, uporz\u0105dkowanie ogrod\u00f3w kolonialnych podkre\u015bla\u0142o \u201ewy\u017cszo\u015b\u0107 cywilizacyjn\u0105\u201d nad lokalnymi spo\u0142eczno\u015bciami. Zar\u00f3wno w kulturze zachodniej jak i wschodniej, niedost\u0119pne dla wi\u0119kszo\u015bci mieszka\u0144c\u00f3w ogrody w \u015brodku miasta mia\u0142y oznacza\u0107 wy\u017cszo\u015b\u0107 spo\u0142eczn\u0105 grupy upowa\u017cnionej do wst\u0119pu. Obecnie nadal istnieje zjawisko \u201epresti\u017cowej ekologii\u201d \u2013 s\u0105siedztwa z wi\u0119ksz\u0105 ilo\u015bci\u0105 zieleni uwa\u017cane s\u0105 za bardziej ekskluzywne, a ziele\u0144 wci\u0105\u017c jest cz\u0119\u015bciej obecna w dzielnicach bogatszych. Nie wykorzystuje si\u0119 potencja\u0142u spo\u0142ecznego dla r\u00f3\u017cnych grup kulturowych lub os\u00f3b niepe\u0142nosprawnych i niewiele miast ma konkretn\u0105 strategi\u0119 planowania zieleni (np. Singapur planuje zosta\u0107 nowoczesnym miastem ogrodem\/ miastem w ogrodzie). Nawet je\u015bli dost\u0119pne tylko dla nielicznych, ogrody s\u0105 miejscem nawi\u0105zywania relacji, organizacji wydarze\u0144 towarzyskich.<\/p>\n\n\n\n Zmiany spo\u0142eczne i budowanie spo\u0142eczno\u015bci<\/span> \u2013 kompleksowe my\u015blenie o zieleni og\u00f3lnodost\u0119pnej pojawi\u0142o si\u0119 dopiero w czasie rewolucji przemys\u0142owej. Tereny naturalne w mie\u015bcie mia\u0142y by\u0107 sposobem na zapewnienie zdrowia fizycznego i moralnego oraz nie\u015b\u0107 korzy\u015bci spo\u0142eczne – wi\u0119kszo\u015b\u0107 robotnik\u00f3w pochodzi\u0142a ze wsi, by\u0142a przyzwyczajona do innego typu relacji towarzyskich. Nowe wiktoria\u0144skie parki miejskie mia\u0142y mie\u0107 tak\u017ce wp\u0142yw dyscyplinuj\u0105cy i edukacyjny na u\u017cytkownik\u00f3w przez czysto\u015b\u0107 i konsekwencj\u0119 uk\u0142ad\u00f3w przestrzennych oraz bogactwo dzie\u0142 sztuki i egzotycznych gatunk\u00f3w ro\u015blin i zwierz\u0105t. R\u00f3wnolegle prowadzono pr\u00f3by dodawania zieleni do istniej\u0105cej tkanki urbanistycznej oraz poszukiwano nowego modelu relacji miasto \u2013 natura. Podobne dzia\u0142ania prowadzono na pocz\u0105tku XX wieku w Stanach w odpowiedzi na masowy nap\u0142yw pracownik\u00f3w ze wsi i du\u017cy udzia\u0142 w spo\u0142ecze\u0144stwie migrant\u00f3w z r\u00f3\u017cnych kultur. Zacz\u0119to zwraca\u0107 tak\u017ce uwag\u0119 na potrzeby spo\u0142eczne dzieci. Nowe koncepcje uwzgl\u0119dnia\u0142y problemy niemo\u017cliwe do rozwi\u0105zania w malej skali \u2013 przeludnienie miast, nier\u00f3wno\u015bci spo\u0142eczne, skrajn\u0105 odmienno\u015b\u0107 warunk\u00f3w \u017cycia mieszka\u0144c\u00f3w centrum i przedmie\u015b\u0107. Obecnie aspekt spo\u0142ecznych korzy\u015bci z zieleni miejskiej jest wci\u0105\u017c aktualny ze wzgl\u0119du na migracje i globalizacj\u0119 \u2013 tereny zieleni to najlepsze miejsce na integracj\u0119 lokalnych grup i nowych przybysz\u00f3w, co powszechnie wykorzystywane jest m.in. w Zurichu. Dobrze utrzymane tereny naturalne jednocz\u0105 lokalne spo\u0142ecze\u0144stwo, podnosz\u0105 wsp\u00f3\u0142czynnik zaufania spo\u0142ecznego i obni\u017caj\u0105 poziom przest\u0119pczo\u015bci.<\/p>\n\n\n\n Zdrowie fizyczne i psychiczny dobrostan<\/span> \u2013 zale\u017cno\u015b\u0107 potwierdzana przez wyniki bada\u0144 naukowych prowadzonych od kilkudziesi\u0119ciu lat, natomiast stosowana od staro\u017cytno\u015bci (Feng & Tan, 2017). Wzorce historyczne zieleni wykorzystywanej w celach leczniczych maj\u0105 cechy powtarzalne, niezale\u017cne od kultury i epoki. Dawne za\u0142o\u017cenia wykorzystuj\u0105 czytelne wygrodzenie i uporz\u0105dkowanie przestrzeni w celu zapewnienia poczucia bezpiecze\u0144stwa. Obecnie popularno\u015b\u0107 zyskuje odwrotne d\u0105\u017cenie \u2013 poszukiwanie naturalnych form i uk\u0142ad\u00f3w dla odnalezienia kontaktu ze \u015brodowiskiem naturalnym. Znacz\u0105ce zmiany wprowadzane s\u0105 tak\u017ce w \u015bwietle najnowszych bada\u0144 naukowych i przez wprowadzanie nowych technologii.<\/p>\n\n\n\n Wykorzystanie uwarunkowa\u0144 krajobrazu naturalnego na cele terapeutyczne stosowane by\u0142o ju\u017c w staro\u017cytno\u015bci, kiedy pojawi\u0142 si\u0119 postulat, \u017ce niskiej jako\u015bci miejska atmosfera mo\u017ce wywo\u0142ywa\u0107 choroby, natomiast \u015bwie\u017ce powietrze, przyjemne perfumy i zapach ro\u015blin lecz\u0105 lub zapobiegaj\u0105 problemom zdrowotnym. Greckie \u015bwi\u0105tynie boga zdrowia, Asklepiosa, czyli \u00f3wczesne o\u015brodki zdrowia, lokowano na wzg\u00f3rzach otoczonych pastwiskami, z dost\u0119pem do \u015bwie\u017cego powietrza i naturalnych strumieni. Przestrze\u0144 sacrum obejmowa\u0142a nie tylko sam budynek, ale przede wszystkim krajobraz, jego naturalne ukszta\u0142towanie i tworzone perspektywy widokowe. Pobyt kuracjuszy w\u015br\u00f3d zieleni \u0142\u0105czono z aktywno\u015bci\u0105 fizyczn\u0105, diet\u0105 i k\u0105pielami.<\/p>\n\n\n\n Perskie ogrody, stanowi\u0105ce ch\u0142odne i zacienione oazy w\u015br\u00f3d surowego krajobrazu pustyni, przedstawia\u0142y kulturowe wyobra\u017cenie raju (ang. paradise<\/em> \u2013 raj, od pers. pairi-daeza<\/em> \u2013 pi\u0119kny ogr\u00f3d otoczony murem). Tworzony mikroklimat sprzyja\u0142 zdrowiu fizycznemu, a dekoracyjno\u015b\u0107 i mozaika \u015bwiat\u0142ocienia samopoczuciu psychicznemu. Zr\u00f3\u017cnicowane pod wzgl\u0119dem wielko\u015bci, by\u0142y nieod\u0142\u0105cznym elementem \u015brodowiska miejskiego jako publiczne parki czy fragmenty prywatnych posiad\u0142o\u015bci. Symbolika przestrzeni opiera\u0142a si\u0119 na wykorzystaniu czterech sk\u0142adowych natury: ziemi, powietrza, wody i ognia, a jej projekt dostosowywano do dzie\u0142 kultury. Charakterystyczny uk\u0142ad z pomniejszych element\u00f3w (chahar bagh<\/em>) i krzy\u017cuj\u0105cych si\u0119 mi\u0119dzy nimi ciek\u00f3w wodnych stanowi nieustaj\u0105c\u0105 inspiracj\u0119 dla ogrod\u00f3w tworzonych w kulturach wschodnich i zachodnich.<\/p>\n\n\n\n Japo\u0144skie ogrody tworzone w kulturze Shinto odzwierciedla\u0142y wiar\u0119 w duchy wype\u0142niaj\u0105ce krajobraz naturalny. Ka\u017cde drzewo, strumie\u0144, g\u0142az wplatano w przemy\u015blan\u0105 kompozycj\u0119, kt\u00f3ra mia\u0142a sprzyja\u0107 refleksji i wyciszeniu.<\/p>\n\n\n\n Zastosowanie leczniczych w\u0142a\u015bciwo\u015bci ro\u015blin odnotowano ju\u017c na sumeryjskich tabliczkach i w egipskich zwojach. W \u015bredniowieczu rozwijano wiedz\u0119 z zakresu botaniki i zio\u0142olecznictwa w zakonach. Zalecenia projektowania ogrod\u00f3w przyklasztornych powsta\u0142y ju\u017c oko\u0142o roku 800. Typowy plan zak\u0142ada\u0142 powstanie sadu z drzewami owocowymi i orzechami, upraw ro\u015blin jadalnych i leczniczych oraz cmentarza w\u015br\u00f3d zieleni. Praca w ogrodzie postrzegana by\u0142a jako korzystna dla zaspokojenia potrzeb fizycznych, spo\u0142ecznych i duchowych. Stanowi\u0142a rutyn\u0119 dla zakonnik\u00f3w i \u015brodek leczniczy dla pielgrzym\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n Intensywny rozw\u00f3j bada\u0144 nad terapeutycznym wp\u0142ywem \u015brodowiska naturalnego na zdrowie prowadzony by\u0142 w XIX wieku. W projektach szpitali zacz\u0119to uwzgl\u0119dnia\u0107 uprawy ro\u015blin o dzia\u0142aniu prozdrowotnym. Przywr\u00f3cono tak\u017ce postulaty znane od staro\u017cytno\u015bci \u2013 terapie szpitalne uwzgl\u0119dnia\u0142y tak\u017ce aktywno\u015b\u0107 fizyczn\u0105, diet\u0119, kontakt z natur\u0105, nieograniczony dost\u0119p do \u015bwie\u017cego powietrza i \u015bwiat\u0142a dziennego. By\u0142y to jednak dzia\u0142ania prekursorskie, nie maj\u0105ce prze\u0142o\u017cenia na szersze zastosowanie. Rozpocz\u0119to tak\u017ce badania nad wp\u0142ywem zieleni na psychik\u0119, cho\u0107 wi\u0119kszo\u015b\u0107 pacjent\u00f3w z zaburzeniami nie mog\u0142a liczy\u0107 na dobre warunki lecznicze (Winterbottom & Wagenfeld, 2015). Parki, ogrody i nasadzenia uliczne zacz\u0119to uznawa\u0107 za kompletny system, p\u0142uca miasta. Tradycyjnie pozytywny wp\u0142yw natury na samopoczucie ludzi t\u0142umaczono przez dost\u0119p do \u015bwie\u017cego powietrza i du\u017cej ilo\u015bci \u015bwiat\u0142a dziennego (Feng & Tan, 2017).<\/p>\n\n\n\n Na pocz\u0105tku XX wieku ponownie rozpocz\u0119to badania nad wp\u0142ywem natury na procesy rehabilitacyjne. Obiekty opieki zdrowotnej projektowano z dba\u0142o\u015bci\u0105 o detale wykonywane zgodnie z obowi\u0105zuj\u0105c\u0105 estetyk\u0105 secesji. Uprawy miejskie, spopularyzowane ze wzgl\u0119d\u00f3w ekonomicznych w czasie II wojny \u015bwiatowej, sta\u0142y si\u0119 laboratorium bada\u0144 nad wp\u0142ywem zieleni na kondycj\u0119 psychiczn\u0105 i relacje spo\u0142eczne. Opr\u00f3cz produkcji w\u0142asnej \u017cywno\u015bci ludzie doceniali mo\u017cliwo\u015b\u0107 sp\u0119dzenia wsp\u00f3lnie czasu, wsp\u00f3\u0142pracy i uzyskania namiastki relaksu. Ogrody prowadzone by\u0142y zar\u00f3wno w obl\u0119\u017conych miastach (uprawy w warszawskim getcie), jaki i obozach jenieckich (tradycyjne ogrody japo\u0144skie w USA). Tak\u017ce obecnie w Iraku \u017co\u0142nierze i cywile zak\u0142adaj\u0105 ogrody w\u015br\u00f3d zburzonej zabudowy (Winterbottom & Wagenfeld, 2015).<\/p>\n\n\n\n Konkretne badania (rozpocz\u0119te od wp\u0142ywu widok\u00f3w na ziele\u0144 na rekonwalescencj\u0119 po operacji) prowadzone s\u0105 od 30 lat. Obecnie uwodniono, \u017ce ziele\u0144 wp\u0142ywa na redukcj\u0119 stresu i obci\u0105\u017ce\u0144 psychicznych, nadaje dystans do stresuj\u0105cych wydarze\u0144, statystycznie zwi\u0119ksza ilo\u015b\u0107 i poprawia jako\u015b\u0107 aktywno\u015bci fizycznej, obni\u017ca agresj\u0119 i problemy behawioralne, zmniejsza odczuwanie b\u00f3lu i sprzyja powrotowi do zdrowia po zabiegach chirurgicznych a jednocze\u015bnie poprawia jako\u015b\u0107 element\u00f3w \u015brodowiska (wody, powietrza). Cz\u0119\u015b\u0107 zaobserwowanych korzy\u015bci dla samopoczucia psychicznego warunkowana jest profitami fizycznymi \u2013 obni\u017ca si\u0119 poziom ci\u015bnienia krwi, napi\u0119cie mi\u0119\u015bni, poziom kortyzolu; cz\u0119\u015b\u0107 jest wt\u00f3rna do korzy\u015bci spo\u0142ecznych, wsp\u00f3lnego sp\u0119dzania czasu i aktywno\u015bci fizycznej; cz\u0119\u015b\u0107 t\u0142umaczona przez zale\u017cno\u015b\u0107 ewolucyjn\u0105 \u2013 naturaln\u0105 ludzk\u0105 potrzeb\u0119 kontaktu ze \u015brodowiskiem naturalnym (biofili\u0119).<\/p>\n\n\n\n Produkcja i dost\u0119pno\u015b\u0107 \u017cywno\u015bci \u2013 warunkuje mo\u017cliwo\u015b\u0107 istnienia miast od pocz\u0105tku ich historii. Zgodnie z typowym podzia\u0142em wie\u015b jest producentem, natomiast ze wzgl\u0119du na mo\u017cliwo\u015b\u0107 zapewnienia taniego i dost\u0119pnego po\u017cywienia uprawy miejskie zyskuj\u0105 specjalne znaczenie w przypadku katastrof naturalnych, problem\u00f3w ekonomicznych i dzia\u0142a\u0144 zbrojnych. Prawid\u0142owo prowadzone uprawy, mimo zanieczyszczenia miasta, s\u0105 zdrowsze i mniej obci\u0105\u017cone chemi\u0105 ni\u017c przenawo\u017cone i opryskane plony podmiejskie.<\/p>\n\n\n\n Historycznie produkcja jedzenia w mie\u015bcie wyst\u0119powa\u0142a w ogrodach przydomowych, dzia\u0142kowych i spo\u0142eczno\u015bciowych. Idea ogr\u00f3dk\u00f3w dzia\u0142kowych powsta\u0142a w XIX wieku, jako mo\u017cliwo\u015b\u0107 upraw dla biednej klasy robotniczej i jedyny spos\u00f3b wy\u017cywienia przy intensywnej urbanizacji, prowadzonej kosztem teren\u00f3w rolniczych, i braku infrastruktury do dystrybucji \u017cywno\u015bci na tak\u0105 skal\u0119. W czasach kryzysu w latach 20.\/30. w\u0142adze zach\u0119ca\u0142y mieszka\u0144c\u00f3w do zak\u0142adania upraw w celu unikni\u0119cia skrajnej biedy, niedo\u017cywienia i bezrobocia (na Kubie zjawisko utrzyma\u0142o si\u0119 do lat 90.). Znaczny rozw\u00f3j ogr\u00f3dk\u00f3w nast\u0105pi\u0142 w czasie drugiej wojny \u015bwiatowej. W miastach obj\u0119tych dzia\u0142aniami wojennymi uprawy miejskie stanowi\u0142y cz\u0119sto jedyn\u0105 mo\u017cliwo\u015b\u0107 zapewnienia \u017cywno\u015bci, natomiast na terenach nie zagro\u017conych bezpo\u015brednio g\u0142odem prowadzono uprawy na rzecz potrzeby wojska. Obecnie uprawy w mie\u015bcie cz\u0119sto s\u0105 pr\u00f3b\u0105 zapewnienia \u017cywno\u015bci dla najubo\u017cszych, szczeg\u00f3lnie w metropoliach Azji, Afryki i Ameryki Po\u0142udniowej. Wsp\u00f3\u0142cze\u015bnie rozw\u00f3j warunkowany jest przewidywanymi zmianami demograficznymi, problemami \u015brodowiskowymi i potencjaln\u0105 trudno\u015bci\u0105 zapewnienia \u015bwie\u017cej \u017cywno\u015bci mieszka\u0144com miast w przysz\u0142o\u015bci.<\/p>\n\n\n\n Zdrowie ekologiczne i \u015brodowisko zr\u00f3wnowa\u017cone\u2013 jako najnowszy aspekt problematyki zieleni miejskiej warunkowany jest wzrastaj\u0105ca trosk\u0105 o problemy \u015brodowiskowe (masowe wymieranie gatunk\u00f3w, utrata ekosystem\u00f3w, zanieczyszczenie \u015brodowiska, zmiany klimatyczne). Upowszechnia si\u0119 dyskusja o wp\u0142ywie projektowania miast na natur\u0119 (ograniczanie \u015bladu w\u0119glowego, usuwanie zanieczyszcze\u0144, poprawa jako\u015bci powietrza, gospodarowanie wod\u0105, ochrona gleb, zwi\u0119kszanie bior\u00f3\u017cnorodno\u015bci, tworzony mikroklimat). Pocz\u0105tki my\u015blenia o ekologii \u015brodowiska miejskiego datuje si\u0119 na prze\u0142om XIX i XX wieku, ale znacz\u0105cy rozw\u00f3j nast\u0105pi\u0142 dopiero w latach 60. O\u015brodkiem przoduj\u0105cym w pracach nad ekologi\u0105 miast jest Berlin – w ramach przebudowy miasta po likwidacji muru wykonano m.in. map\u0119 biotop\u00f3w, okre\u015blono 57 typ\u00f3w naturalnego \u015brodowiska wyst\u0119puj\u0105cego w mie\u015bcie i rozpocz\u0119to dodawanie zieleni we wszystkich mo\u017cliwych miejscach (na p\u0142askich dachach, terenach nieu\u017cytkowanych itp.).<\/p>\n\n\n\n Ekologia \u015brodowiska miejskiego \u0142\u0105czy si\u0119 z r\u00f3\u017cnymi aspektami – odpowiedzi\u0105 na katastrofy naturalne (burze, wysokie temperatury, niedostatek wody, ulewne deszcze, podnoszenie si\u0119 poziomu wody w morzach) albo popraw\u0105 jako\u015bci miejsc zamieszkiwania. Zwi\u0119kszanie rezyliencji miast jest koniecznym rozwi\u0105zaniem na obecne problemy klimatyczne i te, kt\u00f3re z du\u017cym prawdopodobie\u0144stwem pojawi\u0105 si\u0119 w najbli\u017cszych latach.<\/p>\n\n\n\n Znaczenie ekonomiczne i konkurencyjno\u015b\u0107 miasta- s\u0105siedztwo teren\u00f3w zielonych znacz\u0105co podnosi warto\u015b\u0107 nieruchomo\u015bci (nawet o 15%, szczeg\u00f3lnie widoczne jest po wprowadzeniu nowej zieleni). Bardzo atrakcyjne za\u0142o\u017cenia parkowe (Central Park, High Line) maj\u0105 wr\u0119cz negatywny wp\u0142yw – powoduj\u0105 gentryfikacj\u0119 okolicy przez nadmiernie rosn\u0105ce ceny gruntu. W skali s\u0105siedztwa op\u0142aca si\u0119 jednak przekszta\u0142ci\u0107 cz\u0119\u015b\u0107 dzia\u0142ek na park, poniewa\u017c wzrost cen pozosta\u0142ych wyr\u00f3wna zyski z podatk\u00f3w. W skali miasta ziele\u0144 tworzy charakter okolicy, mo\u017ce zwi\u0119ksza\u0107 ruch turystyczny i wp\u0142ywa na jako\u015b\u0107 teren\u00f3w mieszkalnych i pracy. Pozwala to na uzyskanie wy\u017cszych wp\u0142yw\u00f3w z podatk\u00f3w (atrakcyjna przestrze\u0144 przyci\u0105ga bogatszych mieszka\u0144c\u00f3w, zmniejsza si\u0119 ryzyko wyludniania s\u0105siedztwa). Dzi\u0119ki pozytywnej zale\u017cno\u015bci blisko\u015bci zieleni a zdolno\u015bci do koncentracji i uwa\u017cno\u015bci, w zielonych dzielnicach jest wy\u017cszy zysk z dzia\u0142alno\u015bci komercyjnej, powierzchnie na miejsca pracy s\u0105 cz\u0119\u015bciej wynajmowane i za wy\u017csze stawki. Miasto staje si\u0119 tak\u017ce bardziej konkurencyjne wzgl\u0119dem rywalizacji o utalentowanych pracownik\u00f3w w czasach globalizacji. Opieka nad du\u017c\u0105 ilo\u015bci\u0105 teren\u00f3w zielonych mo\u017ce generowa\u0107 miejsca pracy tak\u017ce dla mniej wykszta\u0142conych mieszka\u0144c\u00f3w. Strategia rozwoju teren\u00f3w zieleni miejskiej mo\u017ce stanowi\u0107 d\u0142ugoterminow\u0105 inwestycj\u0119 dla miasta (Feng & Tan, 2017).<\/p>\n\n\n\n