Do głównych zadań stawianych przed uprawami miejskimi należą:

• wykorzystanie ich ekonomicznego potencjału przez kreowane miejsca pracy oraz możliwości rozwoju dla młodych ludzi,
• wprowadzenie upraw w system zieleni miejskiej w celu zwiększenia zysków zielonej infrastruktury i możliwości rezyliencji miast,
• walka z gentryfikacją, komercjalizacją przestrzeni miejskich i wysokim kosztem świeżego jedzenia dobrej jakości,
• wykorzystanie przestrzeni na aktywności sprzyjające rozwojowi więzi społecznych i demokratyczne dla zróżnicowanych grup (Cohen, 2018).

Podstawą udanej implementacji upraw jest:

• Wyznaczenie terenów pod system upraw (productive urban landscape area),
• Popularyzacja istniejących rozwiązań i udostępnianie wiedzy (toolkit),
• Prawidłowe ramy prawne i uwarunkowania rynkowe (określenie rynku zbytu i współpracujących instytucji, food policy),
• Integracja produktów upraw miejskich z istniejącym systemem dostaw dystrybucji (urban food system) (Bohn & Viljoen, 2016).

Potencjalne problemy upraw miejskich:

• zaburzenia lokalnego ekosystemu – wprowadzenie gatunków obcych/inwazyjnych, zapraszających nowe choroby zwierząt i roślin, stosowanie środków ochronnych w pobliżu delikatnych naturalnych systemów,
• zagrożenie zdrowotne dla ludzi – możliwość przeniesienia chorób miedzy użytkownikami; możliwe zatrucie; możliwe stworzenie ekosystemu dla niekorzystnych zwierząt – np. zwiększenie populacji komarów przy zbiornikach wody opadowej,
• gentryfikacja uboższych obszarów – jeśli dodamy zieleń dla zapewnienia korzyści społecznych dla mieszkańców, a w wyniku podniesie się cena nieruchomości (Lin, et al., 2017).

Projektowanie budynków upraw

Uprawy wewnątrz budynków zapewniają dostęp do bezpiecznego, pewnego źródła żywności, stanowią miejsce pracy na zróżnicowanych stanowiskach i przyczyniają się do ochrony środowiska i poprawy rezyliencji miast. Zakłada się dużą intensywność i produktywność upraw w pełni kontrolowanych warunkach (CEA).

Żywność lokalna stanowi dynamicznie rozwijający się sektor rynkowy (wartość 1 mld dolarów w 2005 roku wobec 7 mld w 2013) i, według raportów, badań i obserwowanych tendencji, jej znaczenie będzie się nadal gwałtownie zwiększać. Dzięki produkcji w środowisku wewnętrznym możliwe jest dostarczanie żywności niezależnie od pory roku i warunków klimatycznych. Uważa się, że przeniesienie upraw do wnętrz budynków w miastach będzie stanowiło rewolucję w sposobie produkcji i dystrybucji jedzenia.

Produkcja wymaga znacznie mniejszego stosowania środków ochronnych i prowadzona jest w niedużej odległości od punktów konsumpcji. Ponadto przyczynia się do promowania zrównoważonych rozwiązań przez stosowanie ekonomii cyrkularnej: surowce są użytkowane tak wiele razy jak to możliwe oraz powstaje minimalna ilość odpadów, które w dużej części zostają przetworzone. Uprawy w systemach bezglebowych są najbliższe naturalnemu obiegowi materii i energii: odpady z jednych procesów umożliwiają działanie innych.

Uprawy wewnątrz budynków (Controlled Environment Agriculture – CEA) zawierają technologie zapewniające dużą wydajność i plony wysokiej jakości. Kontroli podlegają warunki powietrza i substratu, w którym znajdują się korzenie. Parametry dostosowuje się zarówno do wymagań danego gatunku, jak i oczekiwanych efektów produkcji. Głównym czynnikiem zapewniającym szybkość wzrostu roślin jest światło, którego spektrum dobierane jest z zakresu 400-700 nm. Najbardziej korzystne efekty daje zastosowanie oświetlenia niebieskiego, czerwonego lub ich połączenie. Przy uprawach wewnątrz budynków główną składową kosztów jest energia elektryczna, dlatego wszelkie technologie ograniczające jej użycie (np. diody LED o niskim poborze energii) znacząco poprawiają opłacalność produkcji.

W ramach prowadzenia upraw w systemie cyrkularnym produkowane odpady organiczne powinny być kompostowane w celu stworzenia nawozu lub przeznaczone do utylizacji w biogazowi. Niektóre surowce użyte przy produkcji roślin, np. substrat pochodzenia naturalnego, mogą być wykorzystane przy hodowli innych gatunków – grzybów, insektów.

Dzięki zamkniętemu obiegowi wody i odzyskiwaniu składników odżywczych, przy zastosowaniu oczyszczania wody w akwariach lub przez naświetlanie lampami UV, jej zużycie ograniczone jest nawet do 10% względem metod tradycyjnych.

Każdy z hodowanych gatunków wymaga specjalistycznych warunków, dostosowywanych przez systemy wentylacji, ogrzewania, chłodzenia, wilgotności powietrza, które mogą generować bardzo duże zapotrzebowanie energetyczne. Ograniczenie nakładów energetycznych wymaga współpracy systemów (wykorzystania nadmiaru czynnika przy jednych uprawach do zaspokojenia wymagań innych gatunków) oraz dostosowania warunków przestrzennych. Przykładowo umieszczenie uprawy grzybów pod ziemią zapewni stabilność temperatury, ciepło wytwarzane w systemach chłodzących może być wykorzystane do podgrzania wody w akwariach, wilgoć  i tlen produkowany przez rośliny zapewni odpowiednie warunki do hodowli grzybów i insektów.

System upraw w budynku może nie tylko działać w cyklu zamkniętym, nie produkując żadnych odpadów, ale nawet poprawiać warunki otoczenia. Po wstępnym oczyszczeniu powietrza miejskiego wprowadzanego do wnętrza można poprawić jego jakość dzięki roślinom usuwającym zanieczyszczenia pyłowe i zwiększającym wilgotność i zawartość tlenu. Odpady organiczne z sąsiedztwa mogą być wykorzystywane do kompostowników, zasilenia wewnętrznej biogazowi lub stanowić substrat – np. fusy z kawy stanowią doskonałą podstawę do hodowli grzybów (The Association for Vertical Farming Project Group AMI, 2017).

Projektowanie biofilne

Generalne zalecenia

• Uwzględnienie wytycznych biofilicznych od początkowych faz projektowania umożliwia pełne wykorzystanie możliwości przestrzennych, od wyboru i sposobu lokalizacji obiektu, zagospodarowanie terenu, przez program i układ funkcjonalny, formę i wystrój.
• Biofilia powinna być uwzględniania przy projektowaniu wszystkich rodzajów budynków, ale szczególnie ważne jest to w przypadku obiektów dedykowanych dzieciom, osobom starszym i z problemami zdrowotnymi. Kontakt z naturą sprzyja prawidłowemu rozwojowi i procesom regeneracyjnym.
• Budynek powinien sprzyjać edukacji ekologicznej – praktyczne zastosowanie konkretnych rozwiązań bardziej przekonuje użytkowników niż przekaz teoretyczny.
• Rozwiązania projektowe w miarę możliwości powinny być też wprowadzane do istniejących budynków.
• Element tajemniczości w przestrzeni zachęca do indywidualnej eksploracji i nawiązuje do złożoności natury, co jest bardzo korzystne dla najmłodszych użytkowników.
• Podkreślenie i szacunek dla estetycznych, ekologicznych, historycznych i kulturowych powiązań lokalnych warunkuje prawidłowe funkcjonowanie obiektu oraz zainteresowanie i troskę społeczności.

Projektowanie w krajobrazie i zagospodarowanie terenu

• Otwarte przestrzenie dookoła budynku umożliwiają najprostszą formę kontaktu z naturą, zapewniają lepszą jakość powietrza i dostęp do światła dziennego. Preferowane są lokalne gatunki roślinności, które będą stanowiły naturalną część ekosystemu.
• Ze względów ekologicznych i ekonomicznych należy w maksymalnym stopniu zachować istniejący drzewostan i krajobraz.
• Należy zapewnić połączenia widokowe i funkcjonalne wnętrza i zewnętrza uwzględniając elementy krajobrazu.
• Ścieżki piesze i rowerowe powinny stanowić wygodną komunikację dookoła budynku i łączyć go z otoczeniem i społecznością.
• Zagospodarowanie terenu powinno maksymalizować powierzchnię biologicznie czynną i wykorzystywać gatunki rodzime.
• Zieleń wertykalna na zewnątrz budynku integruje zabudowę z naturą, pozwala na ograniczenie nagrzewania i zmniejsza ilość bezpośredniego oświetlenia w środku.

Projektowanie budynku

• Dostosowanie rozmiarów i lokalizacji okien do zapewnienia wygodnej łączności wzrokowej z zewnętrzem. Możliwość kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym – możliwość otwierania okien przez użytkowników. Detal budynku niezaburzający dobrej widoczności elementów naturalnych.
• Dach płaski, pokryty zielenią i z możliwością dostępu dla wszystkich użytkowników budynku.
• Lokalizacja miejsc pracy powinna umożliwiać stały kontakt wzrokowy z zielenią zewnętrzną i dobry dostęp światła dziennego. Doświetlenie wnętrz światłem dziennym przy jednoczesnej prewencji niekorzystnych zjawisk (prześwietlenia, olśnienia).
• Roślinność wprowadzona do środka przez grządki wewnętrzne i zielone atria, w miarę możliwości wielokondygnacyjne. Kontakt z naturą na zewnątrz budynku i dostępną przez atria powinien być uzupełniany przez rośliny doniczkowe.
• Wewnątrz budynku zaleca się lokalizować ściany porośnięte roślinnością, które poprawią jakość powietrza i przyczynią się do oczyszczania wody. Możliwe jest także wprowadzenie cieków wodnych lub niewielkich wodospadów.
• Zróżnicowanie przestrzeni i kontrolowana złożoność układów i estetyki odwołuje się do rozwiązań odnajdywanych w naturze. Zaleca się stosowanie naturalnych materiałów wykończeniowych (Wilson, 2006).

Bezglebowe technologie upraw

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy najstarsze formy upraw bezglebowych pochodzą z czasów starożytnych. Zalicza się do nich zieleń na dachach Babilonu (wiszące ogrody), uprawy na jeziorze w Tenochtitlán (obecny Meksyk), przedstawione są również na wielu egipskich malowidłach ściennych. Obecnie prowadzone są badania instytucji naukowych i firm komercyjnych nad możliwością wprowadzenia systemów bezglebowych na szeroką skalę. Interdyscyplinarne prace łączą uwarunkowania botaniczne, biochemiczne, technologiczne z robotyką, urbanistyką i architekturą.

Działanie systemu opiera się na eliminacji gleby na rzecz zastępczego substratu  (najczęściej piasku, żwiru pumeksowego, keramzytu, łupka ekspandowanego, torfu kokosowego lub wełny mineralnej) lub mocowania roślin bezpośrednio w odpowiednich naczyniach. Zróżnicowanie technologii wynika ze sposobu zapewniania roślinom dostępu do wody, składników odżywczych, sposobu oświetlenia i rodzaju konstrukcji utrzymującej sadzonki w konkretnej strukturze.

Wszystkie systemy upraw bezglebowych prowadzone są w środowisku zamkniętym, co gwarantuje stałe i optymalne warunki temperatury i wilgotności powietrza. Hodowla w środowisku zamkniętym oraz brak kontaktu z wirusami, bakteriami i grzybami naturalnie występującymi w otoczeniu pozwalają na eliminację pestycydów. Światło naturalne często zostaje zastąpione sztucznym, o specjalnie dobranym paśmie barwnym, optymalnym dla potrzeb danego gatunku, co znacząco zwiększa tempo wzrostu roślin. Otrzymane plony są pełnowartościowe dzięki odpowiedniemu doborowi mieszanki odżywczej i wolne od zanieczyszczenia środkami ochronnymi. Znaczącą korzyść sanowi także niezależność od warunków atmosferycznych i ekstremalnych zjawisk pogodowych. Wszystkie systemu osiągają wyższą wydajność upraw przy niższych nakładach energetycznych i zużyciu wody od tradycyjnego rolnictwa (Keith, 2000).

Podstawowy system hydroponiczny zakłada zasilanie roślin w potrzebną wodę, składniki odżywcze i minerały przez zanurzenie korzeni w roztworze specjalnie dopasowanym do potrzeb danego gatunku.

Połączenie upraw hydroponicznych z hodowlą ryb (aquakulturą) tworzy system aquaponiczne. Bogata w składniki odżywcze woda z akwariów zasila rośliny, jest przez nie filtrowana i oczyszczana i ponownie skierowana do zbiorników rybnych.  Zamknięty obieg wody dla całego układu oraz wzajemne zależności międzygatunkowe pozwalają na znaczące ograniczenie kosztów i zwiększenie wydajności upraw.

W systemie aeroponicznym stały dostęp do wody zastąpiony zostaje przez regularne spryskiwanie korzeni wodnym roztworem bogatym w składniki odżywcze. Wymaga to bardziej rozbudowanej technologii, ale pozwala na osiągnięcie znacząco wyższej efektywności produkcji (Desima, 2017).

Bibliografia

1. Bohn, K. & Viljoen, A., 2016. The Productive City: Urban Agriculture on the map. Urban Design. Food and the City, 3(140), pp. 23-26.
2. Cohen, N., 2018. Symposium: Urban Greenhouses and the Future of Food, Nowy Jork: CUNY Urban Food Policy Institute.
3. Desima, 2017. Aquaponics. [Online]
   Available at: https://www.desima.co/aquaponics/#aquaponics-intro
   [Data uzyskania dostępu: 24 11 2018].
4. Keith, R., 2000. How to hydroponics. Wydanie trzecie red. Nowy Jork: FutureGardens.
5. Lin, B. B., Philpott, S. M., Jha, S. & Liere, H., 2017. Urban Agriculture as a Productive Green Infrastructure for Enviromental and Social Well-Being. W: P. Y. Tan & C. Y. Jim, redaktorzy Greening Cities. Forms and Functions. Singapur: Springer, pp. 155-180.
6. The Association for Vertical Farming Project Group AMI, 2017. Controlled Agriculture & Ecosystem Economies, Monachium: Association for Vertical Farming.
7. Wilson, A., 2006. A Sampling of Biophilic Design Strategies. [Online]
   Available at: https://www.buildinggreen.com/sites/all/modules/bg_content/templates/imagemodal.php?image=https://www.buildinggreen.com/sites/default/files/articles/Biophilia_table.gif&nid=8059
   [Data uzyskania dostępu: 9 Kwiecień 2019].

Lifestyle of Health and Sustainability (LOHAS)

Pojęcie Lifestyle of Health and Sustainability (LOHAS) zostało stworzone przez Natural Marketing Institute w celu opisania rosnącego trendu stylu życia ukierunkowanego na troskę o zdrowie i środowisko naturalne. Według szacunków organizacji jest to ideologia bliska prawie 1/4 społeczeństwa.

Przedstawiciele trendu poszukują rozwiązań i produktów naturalnych, które sprzyjają ich samopoczuciu, od żywności i kosmetyków po przedmioty codziennego użytku. W swoich wyborach kierują się opiniami znajomych i informacjami poszukiwanymi w Internecie. Dbałość o zdrowie przekłada się na zainteresowanie zapobieganiem problemów, nie tylko leczeniem, często z wykorzystaniem medycyny tradycyjnej jak ayurveda czy akupunktura.

Świadomość ekologiczna LOHAS skutkuje troską o wpływ wyborów konsumenckich na środowisko. Analizowane są sposoby wytwarzania, sprzedaży, wykorzystania i utylizacji produktu. Możliwość recyclingu i biodegradacji przedkładana jest nad funkcjonalność i względy emocjonalne. Ze względów etycznych i ekologicznych rosnącą popularnością cieszy się dieta wegetariańska i wegańska. Najchętniej wybierane produkty spożywcze są produkowane lokalnie, w sposób organiczny i na niedużą skalę. Jakość i znacznie środowiskowe są cenione wyżej niż koszt uzyskania – przedstawiciele LOHAS są w stanie zapłacić przeciętnie 20% więcej za produkty ekologiczne.

Kolejnym priorytetem wyznaczającym trend jest poszukiwanie i dążenie do równości społecznej, poszanowania praw człowieka, bezpiecznych warunków pracy oraz wsparcie mniejszości i słabszych. Przekłada się to na poszukiwanie produktów Fair Trade i zainteresowanie firmami prowadzącymi biznes odpowiedzialny społecznie.

Mimo popularności hasła nie istnieją konkretne statystyki, opisy ani naukowe badania zjawiska. Wynika to z braku jednoznacznej definicji i trudności wykonania pomiaru zaangażowania i utożsamiania się jednostek z cechami przypisywanymi grupie LOHAS. Ponadto wśród producentów i instytucji zdarza się próba wykorzystania popularności wśród konsumentów zachowań zrównoważonych (green washing). Nadużyciu podlegają oznaczenia „eko”, „bio”, „organic”, których znak powinien gwarantować jakość produktu, ale często znacząco podnosi jego cenę. Rynek produktów ekologicznych w samych Stanach Zjednoczonych wyceniany jest na 200 mld dolarów (Choi & Feinberg, 2018).

Powszechna dostępność informacji na temat zagrożeń klimatycznych i promowane zachowania zrównoważone skutkują rosnącą świadomością wśród konsumentów. Według ankiet 95% amerykanów jest skłonnych do ekologicznych zakupów, 35% z większym prawdopodobieństwem wybierze zrównoważone produkty. Grupa oceniająca produkty pod kątem wpływu na zdrowie i środowisko określana jest mianem „zielonych konsumentów”.

Statystycznie najczęstsze zachowania zrównoważone zauważono wśród klientów w wieku poniżej średniej konsumenckiej (wyższa wrażliwość młodych ludzi na problemy ekologiczne), z zarobkami powyżej przeciętnych dochodów. Znaczącym czynnikiem jest możliwość zakupu produktów według preferencji, nie ceny, zwykle wyższej wśród artykułów „eko”. Wśród „zielonych konsumentów” odnotowuje się wysoki odsetek osób lepiej wykształconych, z większą świadomością ekologiczną, oraz zamieszkiwanie w większym mieście – być może ma to związek z dostępnością produktów. 60% tej grupy stanowią kobiety.

Liczne badania wykazują także, że przedstawiciele tej grupy demograficznej z dużym prawdopodobieństwem wykazują szczególną troskę o problemy środowiskowe i społeczne (bezpieczeństwo ekologiczne, pokój, dostępność edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości życia). Ważnym aspektem jest dla nich samorozwój, dobrostan najbliższych i społeczeństwa lokalnego oraz niezależność od polityki i korporacji. Szybko przyswajają nowinki techniczne, ale wybierają produkty niezależnie od mody i z dbałością o jakość materiałów i wykonania. Przedstawiciele grupy LOHAS są wysoce zmotywowani do działań odpowiedzialnych społecznie, takich jak recycling i naprawa przedmiotów. Zachowania proekologiczne nie wynikają z mody, tylko wewnętrznej motywacji, która przesądza o wyborze zrównoważonych rozwiązań nawet jeśli wiąże się to z uzyskaniem produktu niższej jakości, za dodatkowym wysiłkiem albo wyższym kosztem. Najczęstszym sposobem spędzania wolnego czasu jest aktywność sportowa i na świeżym powietrzu – zwykle jest to yoga, prace ogrodowe i piesze wędrówki (Posegga, et al., 2014).

Zjawiska slow

Pierwszą instytucją, która zaprotestowała przeciwko wszechobecnej modzie na robienie wszystkiego w pędzie była grupa Slow Food, która w 1986 powstała na znak protestu wobec restauracji McDonalds’ powstającej w Rzymie, naprzeciwko Schodów Hiszpańskich. Stworzona międzynarodowa organizacja ma na celu ochronę lokalnej kultury i tradycji kulinarnej. Podkreślane jest znaczenie wpływu jakości jedzenia na komfort życia, zdrowie i środowisko. Promuje się żywność, której produkcja nie ma negatywnego wpływu na naturę ani ludzi związanych z procesem wytwarzania. Jedzenie traktowane jest jako aspekt życia nierozerwalnie związany z kulturą, polityką, rolnictwem i środowiskiem naturalnym (Slow Food International, 2018).

Na fali popularności zjawiska slow food zaczęły powstawać inne koncepcje związane ze świadomym życiem. W 1999 roku założono grupę CittaSlow, która w skali miejskiej promuje szacunek dla tradycji kulinarnych, dbałość o zdrowie, dobre warunki wytwarzania żywności i wykorzystanie przyjaznych środowisku, lokalnych i sezonowych produktów (Cittaslow, 2018). Analogiczne zadania, opierające się o świadome, bezpieczne dla zdrowia i środowiska działania stawiają sobie grupy zajmujące się zjawiskami slow life, slow design czy slow travel.

Biofilia

Chociaż samo hasło projektowania biofilnego nie jest zjawiskiem nowym, to współcześnie następuje jego nieustanna popularyzacja (Google Trends, 2019). Jego zasady uwzględniane są szczególnie w sposobie aranżacji wnętrz komercyjnych, których wypełnienie łączy się z certyfikacją WELL. Pozwala to na podniesie komfortu pracy i spędzania wolnego czasu w budynkach, a jednocześnie promuje korzystne rozwiązania i przenosi je do wnętrz prywatnych (WELL, 2019). Popularność zyskuje dbałość o klimat wewnątrz budynków, stosowanie materiałów naturalnych, bezpiecznych dla zdrowia i środowiska oraz świadome projektowanie warunków oświetlenia.

W życiu codziennym użytkownicy bardzo chętnie wybierają wnętrza wypełnione naturalną zielenią, sami również wprowadzają ją do swoich mieszkań. Motywy przyrodnicze bardzo często pojawiają się jako ornamentyka przedmiotów codziennego użytku (Posegga, et al., 2014).

Jedzenie

Jedzenie w kontekście zdrowotnym, kulturowym i społecznym jest obecnie jednym z najczęściej poruszanych wątków – pojawia się jako temat wiodący w książkach, filmach, programach telewizyjnych, na blogach, warsztatach, konferencjach, targach i eventach. Równocześnie w życiu codziennym coraz mniej czasu poświęcane jest na spokojną celebrację posiłków, które często spożywane są „w biegu” albo zastępowane gotowymi przekąskami. Funkcję społeczną codziennych, wspólnych posiłków często przejmują stylizowane zdjęcia publikowane w mediach społecznościowych (foodporn). Jednocześnie ponad połowa ankietowanych decyduje się na wyjścia do restauracji w ramach spotkań towarzyskich co najmniej kilka razy w miesiącu.

Jedzenie coraz częściej przyczynia się do chorób cywilizacyjnych (otyłości, cukrzycy, alergii pokarmowych) albo łączy z problemami psychicznymi (anoreksja, bulimia). Mimo to, pod względem fizjologicznym, jest niezbędne do zapewnienia zdrowia, energii i składników odżywczych. Dieta często łączy się też ze stylem życia i jego prognozowaną długością. Rosnącym zainteresowaniem cieszą się produkty określane jako superfoods – o udowodnionym pozytywnym wpływie na zdrowie.

„Jedzenie stanowi przecież wyznacznik rangi, statusu, klasy bądź pozycji społecznej. Ujawnia nasze podejście do życia, nasz stan wiedzy i sposób myślenia. Świadczy o przynależności do grupy lub z niej wyklucza. Buduje poczucie wspólnotowości. Odróżnia nas od innych. Wreszcie: jest szczególnie ważnym czynnikiem wspierającym naszą tożsamość, a tym samym może nieść ze sobą ogromną wręcz liczbę niekiedy ukrytych, sensów, przesłań oraz znaczeń.”

dr Karol Jachymek, SWPS, Przyszłość jedzenia w kontekście interakcji społecznych

Znaczenie społeczne ma dla ludzi nie tylko wspólne spożywanie posiłków, ale także działania kolektywne i przynależność do określonej grupy żywieniowej (weganizm, frutarianizm, kuchnia tradycyjna, priorytet zdrowia lub ekologii, lokalne kooperatywy spożywcze). Ze względów ekologicznych i ekonomii współdzielenia, rośnie popularność wspólnego przygotowywania posiłków i produkcji jedzenia (kuchnie i uprawy społecznościowe). Zwiększa się także poczucie odpowiedzialności społecznej – banki żywności coraz efektywniej mogą wspierać potrzebujących, ilość marnowanego jedzenia maleje (Infuture Institute, 2017).

Prognozowanie trendów

Prawdopodobnie głównym katalizatorem zmian w przyszłości będzie wzrost zamożności społeczeństwa, postępująca urbanizacja i nowe technologie (SPACE10 & Yeast, 2018).

Mapa trendów

Według mapy trendów z 2019 roku wyodrębniono pięć kategorii tematycznych analizowanych przemian: środowiskowe, społeczne, komunikacyjne, technologiczne, ekonomiczne, które oceniano w czterech perspektywach czasowych (stopniach dojrzałości). Wyróżniono: new normal (aktualnie wiodące tendencje), reactive zone (zmiany, które nastąpią w ciągu 1-5 lat), innovation zone (zjawiska, których popularyzacja zajmie 5-20 lat) oraz foresight zone (perspektywa długoterminowa, powyżej 20 lat na wdrożenie).

Zjawisko urban gardening, rozumiane jako uprawy w przestrzeni miejskiej, na dachach, balkonach i parapetach, umieszczono w kategorii trendów środowiskowych, na przełomie tendencji wiodących i popularyzujących się w ciągu najbliższych lat. Tak samo oceniono trend sustainability (działania zrównoważone w trosce o środowisko naturalne). Przeciwdziałanie zanieczyszczeniu środowiska (air pollution) jest już aktualne, natomiast zachowania oparte o całkowitą eliminację tworzyw sztucznych (life after plastic) i wielokrotne wykorzystanie zasobów (refill culture) popularność zdobędą w następnych latach.

W kategorii zmian społecznych aktualnie wiodące zjawiska to starzenie się społeczeństwa (aging society), wspólne spędzanie czasu i korzystanie z przestrzeni publicznych (togetherness), docenianie wyrobów rzemieślniczych (craftsmanship)i lokalnych (localism). W najbliższych latach wzrośnie znaczenie podkreślania różnorodności grup społecznych (inclusion & diversity) oraz potrzeba  wykorzystania wszystkich zmysłów (senses) i przebywania w rzeczywistości fizycznej (tangibility).

Pod względem komunikacyjnym ludzie obecnie wybierają marki, które umożliwiają włączenie się w działania odpowiedzialne społecznie i ekonomicznie (being good), natomiast w bliskiej perspektywie czasowej znaczenia nabiorą także firmy stwarzające warunki do odbierania rzeczywistości wszystkimi zmysłami (immersive experiences).

Wśród trendów technologicznych zyskujących na znaczeniu jest wykorzystanie nowych technologii w celu ułatwienia życia codziennego i sprawienia, aby było łatwiejsze, tańsze i bardziej energooszczędne (smart living).

Nadchodzące tendencje ekonomiczne zakładają przystosowanie do mieszkania i funkcjonowania na coraz mniejszych powierzchniach (microliving) oraz odejście od konsumpcyjnego stylu życia na rzecz współdzielenia „sharing and caring” (globalizacja 4.0) (Infuture Institute, 2019).

Wszystkie wymienione tendencje w sposób bezpośredni łączą się z uprawami miejskimi lub ich oddziaływaniem na użytkowników.

Produkcja jedzenia

Scenariuszem odpowiadającym na wysokie zużycie surowców naturalnych i wyczerpujące się ich zasoby jest precise farming (rolnictwo precyzyjne)– dostosowanie technologii zasilania upraw, zbiorów i przetwórstwa do jak najbardziej wydajnego gospodarowania zasobami.

Ze względu na rosnącą częstotliwość ekstremalnych warunków pogodowych przewiduje się także popularyzację upraw wewnątrz budynków i zlokalizowanych pod ziemią.

Świadomość zagrożeń zdrowotnych związanych z przemysłową produkcją żywności przekłada się na wzrost zainteresowania prowadzeniem upraw na własny użytek. Według ankiet 20% Polaków deklaruje posiadanie własnych upraw w formie ogródków działkowych, przydomowych czy prowadzonych na balkonach i parapetach. Pojawiają się rozwiązania prototypowe ułatwiające hodowlę, takie jak samo nawadniające się szklarnie domowe.

W odpowiedzi na destrukcyjne oddziaływanie środowiskowe rolnictwa opartego na monokulturach popularność zyskuje agroekologia – uprawy prowadzone z poszanowaniem środowiska naturalnego. Ograniczenie intensywności produkcji, zróżnicowanie uprawianych gatunków sprzyjające wzrostowi bioróżnorodności i promocja zdrowego stylu życia przyczyniają się do poprawy lokalnych warunków naturalnych. Nie jest powrót do metod tradycyjnych, uprawy prowadzone są z wykorzystaniem nowoczesnych technologii i odkryć naukowych. Na rynku obserwuje się rosnące zainteresowanie plonami upraw organicznych. Według ankiet 30% konsumentów chciałoby częściej kupować produkty ekologiczne, a 40% poszukuje zdrowszych produktów.

Ze względu na obecny niehumanitarny system hodowli zwierząt i jego negatywny wpływ na środowisko naturalne prowadzone są badania nad pozyskiwaniem mięsa w warunkach laboratoryjnych (lab grown meat). Pozwala to także na lepszą kontrolę składników odżywczych i uniknięcie groźnych dla zdrowia ludzi substancji pochodzących z leków weterynaryjnych i dodatków paszowych. Główny problem stanowi bardzo wysoki koszt produktów powstałych w laboratoriach (koszt pierwszych burgerów oscylował koło 325 tysięcy dolarów).

Zbiory

Problem przemysłowej skali upraw stanowi obsługa roślin – czynności wykonywane maszynowo często są jeszcze niewystarczająco precyzyjne i delikatne, co prowadzi do znacznych strat w plonach. Liczne działania mają na celu opracowanie technologii, które będą w stanie przyspieszyć pracę wykonywaną przez ludzi, m.in. przez zastosowanie robotów i dronów. Procesy te będą postępować, w coraz większym stopniu wykorzystując także sztuczną inteligencję i uczenie maszynowe, i prowadząc do całkowitej automatyzacji.

Transport

Obecny problem z transportem żywności do miast i ich przewidywany gwałtowny rozwój znajdują odzwierciedlenie w poszukiwaniu samowystarczalnych struktur architektonicznych i urbanistycznych (edible cities). Uprawy roślin jadalnych wprowadza się w istniejącą strukturę miasta (ogrody na dachach i niezagospodarowanych działkach) i tworzy dla niej nowe ramy (budynki, dzielnice i całe wioski produkujące żywność na swoje potrzeby).

W Paryżu od 2016 roku mieszkańcy mają prawo samodzielnie zazieleniać miasto przez nasadzenia na dachach, wzdłuż chodników i przez zieleń wertykalną. Porządku i stanu roślin doglądają miejscy ogrodnicy. Funkcję tę może objąć każdy, kto podpisze kartę „odnowy szaty roślinnej” i zobowiąże się do przestrzegania reguł obejmujących m.in. starania o zwiększanie bioróżnorodności i brak stosowania pestycydów. W Warszawie działalność zaczyna Szkoła Ogrodników Miejskich, która prowadzi warsztaty i szkolenia z wiedzy ogrodniczej oraz pomaga przy organizacji nowych ogrodów w mieście. W Trójmieście wzrasta popularność ogrodów społecznościowych. W części z nich praca wolontariuszy wspierana jest przez profesjonalnego ogrodnika miejskiego.

W urbanistyce wyodrębniono zjawisko agrihood – dzielnicy mieszkalnej wzbogaconej o własną farmę. Jej działalność łączy się np. z inkubatorem przedsiębiorczości dla osób planujących działalność w agrobiznesie albo produkcją żywności na cele charytatywne.

Coraz powszechniej konsumenci zwracają uwagę na pochodzenie produktu i chętnie wybierają ten wytworzony lokalnie. Rośnie liczba kooperatyw spożywczych – oddolnych inicjatyw, których członkowie osobiście organizują odbiór plonów prosto od rolników. Powstają także firmy działające w systemie farm to table. Hodowcy sami prowadzą punkt gastronomiczny wykorzystując własne produkty albo restauracje nawiązują współpracę z producentem, który będzie zapewniał im potrzebne składniki. Rozwiązaniem dla rolników uzyskujących mniejsze plony albo gastronomii wymagających dużych ilości zróżnicowanych składników są centra dystrybucyjne, które prowadzą skup i sprzedaż lokalnie uzyskiwanych plonów. Tworzone są także platformy internetowe, które pozwalają konsumentom znaleźć producentów żywności działających w sąsiedztwie.

Rosnącą popularność zyskuje trend jedzenia posiłków w trakcie podróży (w Polsce 33% ankietowanych śniadanie zjada w drodze do szkoły lub pracy, w Stanach 20% posiłków spożywanych jest w samochodzie). Powstaje także wiele firm wyspecjalizowanych w dostawach zamówionych dań lub pełnych zestawów produktów potrzebnych do ich wykonania. Wciąż niewiele osób decyduje się na zakup świeżych produktów spożywczych, szczególnie mięsa i nabiału. Rosnące zapotrzebowanie i powstanie nowych technologii (autonomiczne samochody, roboty dostawcze, drony) mają w przyszłości znacząco przyczynić się do popularyzacji pożywienia zamawianego przez Internet.

Opakowania

Nagłaśniany problem powstawania ogromnych ilości odpadów już teraz znajduje odpowiedź w działaniach dążących do całkowitej eliminacji opakowań (zero waste). Powstają regulacje prawne mające ograniczać nadprodukcję tworzyw sztucznych (torby foliowe, jednorazowe naczynia, słomki do napojów) oraz inicjatywy oddolne. Popularność zdobywają sklepy, w których wszystkie produkty sprzedawane są na wagę.

Handel

Według ankiet na temat prognozowanego rozwoju miejsc sprzedaży żywności 25% respondentów uważa, że sklepy będą dysponowały możliwością przygotowania posiłku ze świeżo kupionych produktów przez profesjonalnego kucharza. 20% przewiduje popularyzację niewielkich punktów oferujących wyłącznie wyspecjalizowane produkty pochodzące od lokalnych wytwórców. 61% respondentów lubi robić zakupy spożywcze samodzielnie i preferuje możliwość osobistego wybrania świeżych produktów, szczególnie warzyw i owoców, natomiast 25% osób jest przekonanych, że w przyszłości znikną sklepy stacjonarne, wszystkie zakupy będą wykonywane on-line i dostarczane prosto do odbiorcy.

Wzrasta popularność posiłków zamawianych na wynos, szczególnie przez pośrednictwo firm zapewniających dostawy z różnych restauracji. W przyszłości rozwój technologii ma ułatwić składanie zamówień (np. bezpośrednio przez telewizor czy play station, jednocześnie od grupy znajomych) oraz dostawy (przez maszyny autonomiczne, w tym drony). Umożliwia to ograniczyć czas poświęcany na gotowanie, które ponad 60% respondentów uważa obecnie za umiejętność niekonieczną, oraz pozwala na łatwiejszy dostęp do ekskluzywnych restauracji, do tej pory wymagających rezerwacji miejsc z dużym wyprzedzeniem.

 Jedzenie

Według badań prawie 30% ankietowanych uważa, że w przyszłości ludzie przejdą na dietę wyłącznie roślinną, drugie tyle przewiduje, że produkty będą uprawiane i produkowane w domach. Już teraz dieta wegetariańska zyskuje na znaczeniu. Wg badań CBOS z 2000 roku tylko 1% polskiego społeczeństwa deklarował dietę bezmięsną, w badaniu instytutu Homo Homini z 2013 roku odsetek wynosił 3,7%, natomiast wg ankiet z 2017 już 12% osób nie kupuje produktów mięsnych.

Ze względu na popularność chorób cywilizacyjnych i postępujące starzenie społeczeństwa rosnąć będzie zapotrzebowanie na zdrowe produkty żywnościowe, szczególnie naturalne, nieprzetworzone i niskokaloryczne, zawierające wyjątkowo cenne dla zdrowia składniki odżywcze superfoods. Jako jedne z łatwiejszych i szybszych w uprawie wymienia się szczególnie wodorosty, których bogactwo gatunkowe pozwala zaspokoić wiele rodzajów zapotrzebowania. Ich produkcja na skalę przemysłową wprowadzana jest także w centrach miast (pawilony, elewacje z algami).

Zagadnienia etyczne i znaczne obciążenie środowiska naturalnego przemysłową produkcją zwierząt rzeźnych prowadzą do rozwoju trendu edible bugs – zastępowania białka zwierzęcego  insektami. Chociaż są bardzo wartościowe pod względem odżywczym, łatwe w hodowli i powszechnie występują w dietach azjatyckich, afrykańskich czy Ameryki Południowej, to w kulturze zachodniej dopiero są wprowadzane na większą skalę.

Utylizacja

Uwzględniając dane o ilości marnowanej żywności w przyszłości ważnym trendem będzie minimalizacja odpadów. Znaczący udział ma marketing – wiele sklepów zachęca do kupna mniej atrakcyjnie wizualnie warzyw i owoców, restauracje umożliwiają zabranie resztek jedzenia do domu. Zwiększy się popularność wykorzystania w gastronomii produktów obecnie wyrzucanych (obierki, nać, warzywa i owoce o nieregularnych kształtach) oraz restauracji bazujących na tego typu składnikach. Wykorzystanie aplikacji mobilnych pozwoli na informowanie o nadwyżkach żywności u producentów i przekazanie ich do sklepów, restauracji i banków żywności zanim stracą zdatność do spożycia.

 W odpowiedzi na ruch freeganizmu (jedzenia wyłącznie rzeczy uznanych przez innych za odpad) pojawiają się sklepy oferujące żywność teoretycznie przeznaczoną do utylizacji – przeterminowaną czy lekko zwiędłą. Popularność zyskuje także poszukiwanie nieuprawianych roślin jadalnych rosnących w miastach – drzew owocowych i roślin łąkowych w parkach.

Trendy w budownictwie

Wśród scenariuszy, które mają szanse w przyszłości być realizowane przez architekturę wymienia się projektowanie inkluzywne (uwzględnianie potrzeb użytkowników różnej płci, różnego wieku, zdrowia, pochodzenia, wykształcenia), symbiozę z naturą (wprowadzanie zieleni do wnętrz, na dachy i w układach wertykalnych), samodzielność budynku  (niezależność funkcjonowania względem warunków klimatycznych, dostaw energii, konfliktów czy ataków terrorystycznych), elastyczne przystosowywanie przestrzeni do potrzeb różnych użytkowników i ich zmian w czasie oraz architekturę niewidzialną (konstrukcje podziemne, wtapiające się w istniejącą zabudowę lub z elewacjami wykonanymi z najnowszych materiałów).

Rosnące zainteresowanie naturą w kontekście architektury widoczne jest m.in. przez popularność certyfikacji potwierdzających jakość środowiska zbudowanego, jego wpływ na samopoczucie użytkowników i stan otoczenia (LEED, BREAM, WELL Building Standard). Znaczenie projektowania w zgodzie z zaleceniami wellbeing widać także w sposobie projektowania wnętrz, głównie biurowych. Ze względu na zachodzące zmiany klimatyczne i problemy ekologiczne wzrasta popularność działań prośrodowiskowych. Koncepcja smart cities częściej łączona jest z hasłami eko czy sustainable (ekologiczne, zrównoważone) niż digital (cyfrowe). W przyszłości prawdopodobnie wszystkie budynki będą musiały być związane z tzw. zieloną infrastrukturą – systemem terenów biologicznie czynnych w mieście. Warunki i zmiany klimatyczne oraz świadomość zalet projektowania biofilnego przesądzą o wprowadzaniu elementów naturalnych w środowisko zbudowane.

Uprawy wewnątrz budynków silnie wpisują się w przewidywania odnośnie samowystarczalności i niezależności architektury. Przyczyniają się do tego uwarunkowania społeczne i polityczne (spadek poczucia bezpieczeństwa, wzrost zagrożenia terrorystycznego), środowiskowe (zmiany klimatu, ekstremalne warunki pogodowe, wyczerpywanie się nieodnawialnych źródeł energetycznych) i postęp technologiczny (Infuture Institute, 2017).

Bibliografia

1. Choi, S. & Feinberg, R. A., 2018. The LOHAS Lifestyle and Marketplace Behaviour. Establishing Valid and Reliable Measurements. W: S. Dhiman & J. Marques, redaktorzy Handbook of Engaged Sustainability. brak miejsca:Springer International Publishing, pp. 1069-1086.
2. Cittaslow, 2018. Cittaslow International. [Online]
   Available at: http://www.cittaslow.org/content/association
   [Data uzyskania dostępu: 12 Kwiecień 2019].
3. Google Trends, 2019. Google Trends: Biophilic Design. [Online]
   Available at: https://trends.google.com/trends/explore?date=all&q=biophilic%20design
   [Data uzyskania dostępu: 12 Kwiecień 2019].
4. Infuture Institute, 2017. Future of Food, Gdańsk: Infuture Hatalska Foresight Institute.
5. Infuture Institute, 2017. Living Buildings, Gdańsk: Infuture Hatalska Foresight Institute.
6. Infuture Institute, 2019. Mapa trendów, Gdańsk: Infuture Hatalska Foresight Institute.
7. Posegga, O. i inni, 2014. Understanding the lifestyle of health and sustainability – an exploratory study. Int. J. Organisational Design and Engineering, III(3/4), pp. 338-357.
8. Slow Food International, 2018. Slow Food: The History of an Idea. [Online]
   Available at: https://www.slowfood.com/about-us/
   [Data uzyskania dostępu: 12 Kwiecień 2019].
9. SPACE10 & Yeast, 2018. Food and the Megacity: How Urbanisation and Technology Are Changing the Way China Eats, Kopenhaga: SPACE10.
10. Tan, P. Y. & Jim, C. Y., 2017. Concluding Remarks. W: P. Y. Tan & C. Y. Jim, redaktorzy Greening Cities. Forms and Functions. Singapur: Springer, pp. 359-366.
11. Tan, P. Y. & Jim, C. Y., 2017. Introduction to Green City Idea and Ideal. W: P. Y. Tan & C. Y. Jim, redaktorzy Greening Cities. Forms and Functions. Singapur: Springer, pp. 1-11.
12. WELL, 2019. WELL Certified. [Online]
    Available at: https://www.wellcertified.com/
    [Data uzyskania dostępu: 12 Kwiecień 2019].

21^st century biophilia – an ageless must or a contemporary fashion. Urban farming project in Warsaw.

Case study

Analyzed motivations include historical aspects (aesthetic needs, recreation, spirituality, social hierarchy), contemporary reasons (social integration, health, environmental awareness, food production, economic) and future forecast (new technologies, demography).

Most beneficial space and technology solutions was evaluated according to historical, contemporary and future motivations.

Computational design

Location possibilities for Warsaw were mapped based on ecological (distance from green areas), social and economical aspects (accessibility for personal and company users). Some types of localization may create a space network (blind walls, rooftops, underground placement, urban structure supplements).

The typology of urban farming space solutions was based on theoretical and case study analysis. It consists of leisure and industrial farming modules grammar and allotment design solutions, which are determined by local space conditions, quantity parameters and pre-design decisions. Multi-criteria optimization was implemented for the building’s plan and shape based on efficient energy use, farming efficiency and leisure advantages.

Design implementation

Analytical research and conceptual design process were conducted by project implementation in Mokotów. Final localization is proper for different development and functional scenarios of urban farming in Warsaw.

[Warsaw University of Technology. Master Thesis]

Full research and design description available at:
cyfrowabiblioteka.um.warszawa.pl